Jedną z najważniejszych metod wykorzystywanych w terapii lęku (zaburzeń lękowych) w nurcie poznawczo-behawioralnym jest ekspozycja. Metodę tą po raz pierwszy w sposób systematyczny i udokumentowany zastosowała w 1924 r. psycholożka – Mary Cover Jones. Badaczka postanowiła wyleczyć z lęku trzyletniego chłopca o imieniu Piotruś. Dziecko cierpiało na lęk przed królikami oraz wszelkimi obiektami związanymi z futrem, takimi jak np. futrzane płaszcze. Terapia polegała na prezentowaniu chłopcu królika w obecności bodźca pozytywnego jakim był jego ulubiony cukierek. Na każdym spotkaniu królik był eksponowany chłopcu w coraz bliższej odległości. Jednocześnie wykorzystano metodę modelowania polegającą na tym, iż Piotruś obserwował inne dzieci, które bawiły się z królikiem. W konsekwencji chłopiec pokonał swój lęk i po jakimś czasie był w stanie pogłaskać zwierzę.

Podstawę teoretyczną dla metody ekspozycji stanowi teoria przetwarzania emocjonalnego. Zgodnie z nią strach ma swoją reprezentację w strukturach poznawczych, które przechowują informację dotyczącą bodźca wywołującego lęk, reakcji na ten bodziec (np. ucieczka, unikanie itp.), a także ich znaczenia. Ludzie uczą się nadawać znaczenie zarówno bodźcom zewnętrznym, jak i tym płynącym z organizmu. W ten sposób powstają skojarzenia typu tygrys=niebezpieczeństwo lub szybkie bicie serca=zawał serca. Czasem zdarza się, że bodziec neutralny przypominający bodziec lękotwórczy aktywuje struktury poznawcze odpowiedzialne za reakcje lękowe. Mamy wtedy do czynienia z patologiczną strukturą lęku. Innymi słowy lęk zaczyna być wywoływany przez bodźce, które obiektywnie nie są niebezpieczne czy zagrażające. Co więcej, tego typu reakcje lękowe mają tendencję do utrwalania się w czasie poprzez strategie unikania, które uniemożliwiają zdobycie nowego doświadczenia, a tym samym zastąpienia nieprzystosowawczych skojarzeń, skojarzeniami które byłby ugruntowane w rzeczywistości. Ekspozycja jest metodą która umożliwia modyfikację tej patologicznej struktury lęku poprzez dostarczanie nowych informacji, a tym samym przerwanie błędnego łańcucha skojarzeń. Poprzez konfrontację z lękotwórczym bodźcem następuje integracja nowych informacji w struktury poznawcze, przez co mamy do czynienia ze zmniejszeniem lub całkowitym wygaszeniem reakcji lękowych. Wpływa ona także na modyfikację dysfunkcjonalnych przekonań dotyczących lęku oraz pomaga zwiększyć poczucie sprawczości oraz kontroli nad dyskomfortem. Metodę ekspozycji często poprzedza się techniką zwaną modelowaniem. U podstaw tej techniki leży mechanizm uczenia się przez obserwację. Polega ona na tym, iż terapeuta w obecności klienta angażuje się w zachowanie wywołujące u klienta lęk.

Techniki ekspozycji stosowane w podejściu poznawczo-behawioralnym zazwyczaj dzielimy na behawioralne i wyobrażeniowe. Jeżeli przedmiotem ekspozycji są doznania fizyczne mówimy wtedy o ekspozycji interoceptywnej. Wszystkie te techniki mają na celu przede wszystkim zmniejszenie intensywności lęku, ograniczenie strategii unikania, modyfikację dysfunkcjonalnych przekonań oraz zwiększenie poczucia sprawczości u klientów.

W świetle najnowszych badań teorią która najtrafniej tłumaczy mechanizmy ekspozycji jest teoria inhibicji. Wychodzi ona z założenia, iż skojarzenia między bodźcem a reakcją lękową nie zanikają, lecz powstają nowe skojarzenia, w których bodziec wcześniej wywołujący lęk zaczyna się łączyć z nową, nielękową sytuacją lub konsekwencją. W trakcie trwania terapii oba skojarzenia zaczynają ze sobą konkurować, dlatego tak ważne jest aby klient zdobył jak najwięcej doświadczeń, które umożliwią maksymalizację procesu uczenia się.

Anna Daniło-Wosek

Psycholog Terapeuta

Psychoterapia poznawczo-behawioralna Gdańsk anjaterapeuta.pl

Psychoterapia, wsparcie, rozwój

mgr Anna Daniło-Wosek
+48512426055

 ul. Nowomiejska 3/2 piętro

80-864 Gdańsk